Mensenrechtenschendingen door mijnbouwbedrijf Vale: waar ligt de grens voor Nederlandse financiële instellingen?

Dit is Natália Oliveira, zij verloor haar zus Lecilda Oliveira bij de dodelijke damdoorbraak in de Brumadinho regio in Brazilië op 25 januari 2019. In de documentaire Histórias Atingidas (enkel in het Portugees - AEDAS - 2022) vertelt zij over de ramp en de nalatige rol die het Braziliaanse mijnbouwbedrijf Vale daarbij speelt.

De damdoorbraak was namelijk niet zomaar een ongeluk. De doorbraak had voorkomen kunnen worden en ook het aantal slachtoffers had veel lager kunnen zijn als Vale de juiste acties had ondernomen. De gevolgen zijn immens, de damdoorbraak zorgde voor een tsunami van modder, zo’n 11,7 miljoen kubieke meter. 271 mensen werden onder de modder begraven en overleefden het niet. Daarnaast veroorzaakte de damdoorbraak ongekende schade aan de omgeving. Schade die nog steeds niet volledig hersteld is. Hieronder lees je meer over deze ramp en welke rol Nederlandse verzekeraars en pensioenfondsen hierin hebben.

De dag van de ramp
Natália Oliveira (50) is lerares op de gemeentelijke school in Brumadinho, de stad waar ze is geboren en getogen. Op 25 januari 2019 is ze thuis als ze een sms krijgt over de dambreuk. Ze belt onmiddellijk haar zus, die voor Vale werkt, maar krijgt haar niet te pakken. Als ze daarna de straat op loopt, lijkt het alsof ze in een oorlogsgebied terecht is gekomen.

Natália’s zus werkte al bijna 30 jaar bij Vale en was op het terrein van het bedrijf toen de dam instortte. Haar zus was op het moment van de ramp in Vale's cafetaria. De sirenes van Vale die moeten waarschuwen bij gevaar, gingen niet af. Hierdoor is het dodental van de ramp nog veel hoger geworden; bijna 1 procent van de inwoners van de stad. Er waren die dagen zoveel begrafenissen dat dezelfde familie soms wel meerdere wake had op één dag.

Het lange wachten
Het mijnbouwbedrijf neemt maar traag actie na de ramp. Natália vertelt dat het drie jaar heeft geduurd voordat het lichaam van haar zus werd teruggevonden. “Voor de familie is het, na de hereniging met het lichaam van Lecilda, alsof ze thuis is gekomen. Ze ligt nu  niet meer daar begraven in de modder, dus als ik nu door het gebied loop, kan ik het gebied met een zachtere blik bekijken, want het was erg pijnlijk voor ons als  familie om naar het rampgebied te kijken en ons af te vragen waar ze was.”


T-shirt met de laatste vermisten van de ramp

Natália gelooft dat er in het verleden een romantisch beeld bestond over mijnbouw. Maar na de ramp is ze er op een andere manier naar gaan kijken. Nu weet ze dat het leven bij een ertsdam levensgevaarlijk kan zijn. Ze vraagt zich af: ​​"welke [dam] zal de volgende zijn die kapot gaat?". De dam in de Brumadinho regio is namelijk niet de enige dam van Vale waar grote risico’s spelen. Er zijn er nog 83 die door de Braziliaanse overheid als zeer kwetsbaar zijn beoordeeld.

Vrouwen vechten voor rechtvaardigheid
Het is volgens Natália opvallend hoeveel vrouwen in de voorhoede staan ​​van organisaties in de getroffen gemeenschappen.  “De eerste vereniging van getroffen families in Brumadinho werd opgericht door tien vrouwen en één man.” Met de ramp leerde ze een standpunt in te nemen: “Ik ben niet alleen Natália Oliveira, ik ben ook familielid van een dodelijk slachtoffer, een vertegenwoordiger van de Association of Relatives of Victims and Affected People from the Collapse of Brumadinho Dam (Avabrum), en dit alles zorgt voor een veel grotere verantwoordelijkheid.”

Verzekeraars en pensioenfondsen
In 2021 hebben we onderzocht welke verzekeraars uit de Eerlijke Verzekeringswijzer en in 2022 welke pensioenfondsen uit de Eerlijke Pensioenwijzer in Vale beleggen. Hieruit bleek dat de verzekeraars Allianz, Aegon, NN Group en VGZ, en de pensioenfondsen ABP, BpfBOUW en Pensioenfonds Detailhandel beleggen in Vale. Als aandeelhouders in het bedrijf kunnen zij o.a. via aandeelhoudersvergaderingen en -stemmingen de koers van het bedrijf medebepalen. Ook kunnen ze met het bedrijf in gesprek gaan om zo verbeteringen af te dwingen (engagement) of het bedrijf uitsluiten van beleggingen wanneer het geen verbeteringen doorvoert.

Zo is Vale door de pensioenfondsen BPL Pensioen, Pensioenfonds Vervoer en StiPP (Stichting Pensioenfonds voor Personeelsdiensten) al uitgesloten van beleggingen vanwege schendingen van de VN Global Compact-principes. Ook Pensioenfonds Detailhandel, BpfBOUW en ABP geven aan dat zij verwachten dat bedrijven waarin wordt belegd de VN Global Compact-principes respecteren, maar toch beleggen zij nog steeds in Vale. ABP heeft Vale in 2020 al een ‘achterblijver’ genoemd, maar belegt in 2022 nog steeds bijna 180 miljoen dollar in het bedrijf, terwijl de gewenste verbeteringen zijn uitgebleven.