Mensenrechten en pensioenfondsen

Mensenrechten zijn “rechten en vrijheden waarop een ieder aanspraak heeft”. De rechten en vrijheden die algemeen worden beschouwd als mensenrechten, vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, omvatten burgerrechten en politieke rechten (zoals het recht op leven in vrijheid en vrijheid van meningsuiting) en economische, sociale en culturele rechten (zoals het recht op voedsel en het recht op onderwijs).

Ondernemingen die over landsgrenzen heen opereren kunnen een enorme impact hebben op mensenrechten. Die kan positief zijn, bijvoorbeeld als de bedrijfsactiviteiten bijdragen aan het uitbannen van ondervoeding. Maar de impact kan ook negatief zijn, zoals in situaties waarin multinationale bedrijven niet maatschappelijk verantwoord ondernemen en zich daarbij verschuilen achter veelal zwakke en slecht ontwikkelde nationale wet- en regelgeving.

Risicosectoren
Er zijn veel sectoren waarin de risico’s op ernstige mensenrechtenschendingen groot zijn; de olie- en gassector en de mijnbouwindustrie verdienen in dit licht een aparte, weinig eervolle vermelding. De traditionele manieren waarin mensen in hun levensonderhoud voorzien, worden vaak ernstig ondermijnd door grootscheepse vervuiling, ontbossing of landroof. Deze negatieve gevolgen van bedrijfsactiviteiten leiden in de meeste gevallen tot schending van fundamentele mensenrechten, zoals het recht op toegang tot schoon water of het recht op een adequate leefomgeving. Ook internationaal erkende arbeidsrechten worden in de praktijk systematisch geschonden.

Individuen en lokale gemeenschappen die opkomen voor hun rechten, worden zeer regelmatig tegengewerkt en zelfs geïntimideerd, bedreigd of vermoord en (nabestaanden van) slachtoffers die proberen genoegdoening te krijgen, lopen aan tegen grote juridische en praktische moeilijkheden, zoals ineffectieve rechtssystemen, corruptie en het ontzeggen van toegang tot relevante informatie.

Guiding principles
Zoals staten de plicht hebben om mensenrechten te beschermen, zo hebben bedrijven de verantwoordelijkheid om mensenrechten te respecteren. Deze verantwoordelijkheid is vastgelegd en uitgewerkt in de Guiding Principles on Business and Human Rights van de Verenigde Naties (UNGP’s).

Deze en andere internationale richtlijnen gelden ook voor pensioenfondsen. Van hen mag verwacht worden dat ze de principes aantoonbaar toepassen in de eigen bedrijfsvoering alsook bij hun beleggingskeuzes.

Het zijn in de regel niet de pensioenfondsen zelf die mensenrechten schenden. Maar als ondernemingen of instellingen waarin zij investeren mensenrechten schenden, zijn pensioenfondsen wel gelinkt aan de schendingen. Zij dienen dan hun invloed aan te wenden om de schendingen te helpen beëindigen. Als de pensioenfondsen bijdragen aan (voortzetting van) de schendingen kunnen ze hiervoor medeverantwoordelijk worden gehouden.

Goed mensenrechtenbeleid
Elk pensioenfonds dient een robuust en transparant mensenrechtenbeleid te hebben en te hanteren. Een goed mensenrechtenbeleid betekent onder meer dat een pensioenfonds:

• een pakket van criteria heeft waaraan de investeringen moeten voldoen, om zo mensenrechtenschendingen te helpen voorkomen;
• de eigen investeringen voortdurend analyseert, waarbij de gevoelige sectoren, landen en bedrijven worden geïdentificeerd. Deze moeten regelmatig en nauwkeurig worden (her-)beoordeeld op grond van specifieke mensenrechtencriteria;
• een procedure heeft om mogelijke gevolgen van een voorgestelde investering voor de mensenrechten te kunnen beoordelen op grond van een gedegen mensenrechten-effectrapportage;
• duidelijk aangeeft bij welke activiteiten het pensioenfonds zowel via zijn beleggingen als in de eigen bedrijfsvoering op grond van IMVO-overwegingen niet betrokken wil zijn.